Jak Neumann stała się Nowakowską?

Bardzo często wydaje się nam, że nazwisko może świadczyć o pochodzeniu. Nic bardziej mylnego! Oczywiście jest to pewnego rodzaju wskazówka, ale żeby skupić się na etymologii nazwisk to polecam na początek prześledzić genealogię danej rodziny i dopiero na podstawie formy najstarszych zapisków o tym orzekać. Może się bowiem okazać, że nasi Nowakowscy nie mają nawet polskich korzeni, a jeszcze nie tak dawno, bo 150 lat temu nazywali się Neumann (Nejman). Oczywiście odpowiedź na takie wątpliwości może przynieść genealogia. Jako przykład takich zmian nazwiska postanowiłem podać przypadek, z którym zetknąłem się przy okazji tworzenia indeksu z parafii ewangelickiej w Kowalu. Otóż w roku 1852 zostało zawarte małżeństwo pomiędzy Gotfrydem (Bogusławem) Müller a Dorotą Pauliną Neumann vel Nowakowską, córką Jana Nowakowskiego (rys. 1.)

Rys. 1 Fragment aktu ślubu pomiędzy Gotfrydem Müller a Dorotą Pauliną Neumann vel Nowakowską.
(źródło: księgi parafii ewangelickiej w Kowalu w zasobie Archiwum Państwowego we Włocławku)

Jak widać na dołączonym fragmencie to sprawa jest trudna do rozstrzygnięcia co do jej pierwotnego nazwiska. W tym celu trzeba by odnaleźć akt urodzenia z Solca. Możemy się jednak z dużym prawdopodobieństwem domyślać, że chodzi o nazwisko Neumann. Gdyby się przyjrzeć dokładniej temu nazwisku i przeanalizować jego etymologie w języku niemieckim to zobaczymy, że pochodzi ono od słowa oznaczającego nowego przybysza/osadnika. To samo możemy powiedzieć o nazwisku Nowakowski, które pochodzi od słowa „nowy”.

Powstaje oczywiście pytanie: jaka jest historia tej rodziny? Może się okazać, że forma Neumann jest najbardziej pierwotna i posługiwał się nią najstarszy możliwy do ustalenia protoplasta tej rodziny. Oczywiście istnieje także możliwość, że była to rodzina pochodząca np. z Pomorza lub okolic, gdzie choć pierwotnie mogliby się nazywać Nowakami a później Nowakowskimi to posługiwali się zniemczoną wersją nazwiska, którą ponownie zmienili po przeniesieniu się na teren zaboru rosyjskiego na brzmiącą bardziej swojsko. Oczywiście takich przykładów polonizacji nazwiska można podać bardzo wiele i choć ten przypadek wymagał by dalszych badań, to możliwe że członkowie jej rodziny, którzy pozostali w tej parafii, posługiwali się w późniejszych latach już tylko formą Nowakowski.

Michał Golubiński